Novidades e actividades recentes do proxecto
NON TODO É VERDADE. FRONTE Á MANIPULACIÓN, CAPACIDADE CRÍTICA
En colaboración cunha asociación destinada a achegar a cultura da seguridade e a defensa á sociedade, GEOSEDE; a empresa de transporte ferroviario de España, RENFE; a sociedade municipal de transporte urbano de Santiago de Compostela, TUSSA; e a Consellería de Política Social e Xuventude da Xunta de Galicia, o CESEG realiza unha campaña sobre a manipulación informativa como problema de seguridade e de calidade democrática para recoller a opinión da cidadanía, coñecer as súas experiencias e escoitar as súas propostas para loitar contra un fenómeno que o dsenvolvemento do mundo dixital converteu nun risco específico de seguridade e nun obstáculo para a calidade da nosa democracia.
No CESEG ESCOITÁMOSTE. Opina na seguinte ligazón.
MEETING DO PROXECTO
O 14 de novembro do 2023 celebrarase no Centro de Estudos Avanzados da Universidade de Santiago de Compostela unha reunión entre os integrantes do proxecto na que se afondará na estratexia de seguridade en materia de manipulación informativa, na busca de solucións que se están articulando en Dereito Comparado e nas formas que debe tomar a ensinanza base que se debe impartir á cidadanía. Ademáis, intervirá Irene Larraz, membro de Newtral, para relatar o xeito de traballar das entidades verificadoras.
REFERENCIA DO PROXECTO
Proxecto PID2021-125068OB-I00 outorgado polo Ministerio de Ciencia e Innovación no marco do Programa Estatal para Impulsar a Investigación Científico-Técnica e a súa Transferencia, do Plan Estatal de Investigación Científica, Técnica e de Innovación 2021-2023.
ANTECEDENTES
Este proxecto é a continuación doutro que se desenvolveu no CESEG durante tres anos (2018-2020), coa referencia DER2017-83436-C2-1-R e co título “As respostas nun Estado de Dereito aos retos de seguridade: fortalecemento democrático, dereitos e deberes fundamentais da cidadanía”, concedido polo Ministerio de Economía, Industria e Competitividade de España (Retos 2017). A maioría dos investigadores do antigo proxecto tamén forman parte do seguinte, como se pode ver a continuación.
Nos seus resultados evidenciouse como un dos retos de seguridade é precisamente a manipulación da información, ademais de comprobar os perigos que está a presentar o progreso tecnolóxico. Dos resultados desta investigación chegamos á conclusión de que era necesario desenvolver un proxecto que puidese servir de continuación abordando obxectivos máis concretos, inseridos na liña xa marcada no CESEG. Ademais, nese proxecto anterior abordáronse outras cuestións que afectan ao actual, como a identificación, análise e resolución de conflitos arredor das ideoloxías radicais; a formación da opinión pública sobre os retos actuais de seguridade; ou propostas de plans e programas a cargos públicos.
Deste proxecto xurdiron varias publicacións científicas que reflectían os aspectos sinalados. Así, no libro colectivo Democracia e seguridade. Respostas para avanzar no sistema público (Fernández Rodríguez, 2020c), o tema da manipulación da información e a desinformación estranxeira como risco de seguridade abórdase en dous capítulos (o traballo de Aznar Fernández-Montesinos e o de González-Ares); o control das noticias falsas na obra de Fernández Rodríguez; e a masiva manipulación política no capítulo de Bastos Boubeta. Así mesmo, noutro dos libros derivados deste proxecto (Fernández Rodríguez, 2020a) abórdase a manipulación da información como un dos problemas de seguridade.
No informe final remitido á Consellería deste proxecto xa se indicaba que, dado o interese polos resultados do proxecto finalizado, o CESEG considerou necesario continuar analizando parte do obxecto de estudo nese momento, dada a relevancia de o que se conseguiu en investigacións anteriores. . Isto lévanos a levar a cabo este proxecto, cuxos antecedentes, obxectivos e equipo de traballo poden verse nas seguintes liñas.
OBXECTIVOS DO PROXECTO
Na liña de acadar unha maior precisión metodolóxica, diferenciamos neste proxecto entre obxectivos xerais e específicos, tendo en conta a duración de tres anos do proxecto e dos distintos membros dos seus equipos.
Xerais
OG1. Coñecer como funcionan os procesos, accións e estratexias de manipulación da información.
OG2. Especificar as consecuencias da manipulación da información para a nosa seguridade e calidade democrática.
OG3. Dar respostas concretas á manipulación da información no ámbito xurídico, das políticas públicas e da educación, no marco do Estado de Dereito.
OG4. Reconstruír dogmáticamente a liberdade de expresión e información no contexto do mundo dixital e dos dereitos dixitais.
OG5. Delimitar as dimensións deste problema en defensa.
Específicos
OE1. Recoller as boas prácticas existentes na loita contra a manipulación da información e a desinformación, en prevención, detección, alerta temperá, análise, respostas e avaliación.
OE2. Examinar se é efectivo o "Procedemento de actuación contra a desinformación" aprobado en España pola Orde PCM/1030/2020, do 30 de outubro, e se existe o risco de que supere as marxes aceptables nun sistema democrático.
OE3. Delimitar a categoría de información veraz no mundo dixital e os límites da liberdade de expresión e información.
OE4. Estudar o dereito a mentir e o dereito a discrepar.
OE5. Analizar o proceso de selección e exclusión de noticias nos medios, a partir do exemplo da CRTVG (Compañía de Radiotelevisión de Galicia)
OE6. Deseñar unha proposta formativa dirixida á sensibilización e desenvolvemento da competencia dixital que inclúa a alfabetización informacional dirixida ao alumnado universitario.
OE7. Determinar o papel que deben desempeñar os servizos de intelixencia ante a manipulación da información.
OE8. Propoñer os elementos básicos dunha hipotética Estratexia de Seguridade Nacional contra a Manipulación da Información e a Desinformación.
OE9. Delimitar a nova categoría de “combate cognitivo”, das esixencias de seguridade e defensa nacional.
OE10. Estudar a manipulación da información en determinados contextos como o xénero, a comunidade LGBTIQ+ ou a pandemia da COVID-19.
METODOLOXÍA E PLAN DE TRABALLO
Un proxecto con obxecto de estudo como o que se propón require combinar distintas metodoloxías, fundamentalmente de dereito constitucional e público, con outras máis xenéricas das ciencias sociais (política, pedagóxica, xornalística, criminolóxica, de seguridade e de defensa). Deste xeito, dotámonos de diversas ferramentas analíticas e reflexivas para acadar un maior éxito no traballo a realizar. En todo caso, as cuestións metodolóxicas son de enorme importancia, xa que determinan o carácter científico do estudo, polo que lles prestaremos a debida atención.
A análise xurídica esixe actuar a nivel normativo, doutrinal e xurisprudencial, desde a comprensión do Dereito como norma, como feito social e como valor. En todo caso, partimos da necesidade de entender o método da ciencia xurídica como unha forma de traballar que parte da realidade que se estuda. Por iso, analízase a problemática fáctica coa que nos atopamos para delimitar os problemas xurídicos que suscita, especialmente os relacionados co funcionamento da democracia e dos dereitos fundamentais. A metodoloxía do dereito constitucional está especialmente aberta á citada realidade e á dinámica sociopolítica, nunha comprensión flexible do positivismo xurídico polos propios valores da Carta Magna. Estas especificidades conectan perfectamente co prisma de interdisciplinariedade que asumimos neste proxecto.
Deste xeito, ofrecemos solucións que nos permitan afrontar esta situación de forma satisfactoria no marco do Estado democrático de Dereito. Así, búscase que o ordenamento xurídico non quede desfasado e non vai detrás da realidade que ten que regular, nin do continuo avance tecnolóxico. Se non operamos deste xeito, existe o risco evidente de que o ordenamento xurídico quede obsoleto. Isto obriga a actuar tanto a nivel de lege lata, é dicir, describindo e analizando a normativa e disposicións existentes en materia de manipulación da información e desinformación, como a nivel de lege ferenda, a propoñer posibles modificacións que melloren ditas disposicións.
Por outra banda, as ciencias sociais identifican e sinalan os seus casos prácticos para problematizar dito obxecto a partir deles e contrastar as súas hipóteses. Así, neste caso, concorren métodos de ciencia política, pedagoxía, xornalismo e criminoloxía. Deste xeito, recorremos a enfoques empíricos a través de técnicas de investigación social que completarán a análise xurídica realizada, inséríndose nela por mor deste enfoque metodolóxico. Este reforzo é necesario para unha aproximación global do obxecto de estudo.
Estas metodoloxías son compatibles, e sobre todo complementarias, o que resulta de interese para conseguir sinerxías adicionais na investigación. Non se trata dunha mera colaboración entre disciplinas diversas, senón dunha forma específica de colaboración que aplica os métodos e perspectivas das disciplinas empregadas no estudo e na resolución de obxectivos e problemas. Debemos conseguir un efecto maior que a suma dos enfoques individuais.
A partir deste conxunto metodolóxico estamos a desenvolver o noso traballo en catro fases: descritiva, analítica, conclusións e difusión de resultados.
EQUIPO DE INVESTIGACIÓN
José Julio Fernández Rodríguez (IP): Dereito Constitucional, Periodismo, Ciencia Política
Miguel Anxo Bastos Boubeta: Ciencia Política, Comunicación
Lorena Casal Otero: Pedagoxía
María José Corchete Martín: Dereito Constitucional
Agustín Fernández Ares: Dereito Constitucional
Ana Marrades Puig: Dereito Constitucional
Rubén Miranda Gonçalves: Filosofía do Dereito
Alberto Oehling de los Reyes: Dereito Constitucional
Julia Pulido Gragera: Relacións Internacionais e Intelixencia
Daniel Sansó-Rubert Pascual: Dereito Constitucional, Criminoloxía, Ciencia Política
Tamara Álvarez Robles: Dereito Constitucional, Dereito Informático
María Olaya Godoy: Dereito Constitucional, Comunicación
Rosa Fernández García: Pedagoxía
Federico Aznar Fernández-Montesinos: Ciencia Política, Seguridade e Defensa, Xeoestratexia
Ángel Gómez de Ágreda: Enxeñaría, Xeoestratexia
EQUIPO DE TRABALLO
Mónica Arenas Ramiro: Dereito Constitucional
Jackelin Argüello Lemus: Relacións Internacionais, Ciencia Política
Wilson Engelmann: Dereito Informático
Chiara Graziani: Dereito Público
Óscar Moreno Corchete: Ciencia Política, Dereito Constitucional
Lucio Pegoraro: Dereito Público
José Pereira Fariña: Periodismo, Comunicación
Marcos Torres Carlos: Dereito Mercantil
Arianna Vedaschi: Dereito Público
Raquel von Hohendoff: Dereito Informático
Laura López Paz: Ciencia Política
José Ángel Tortosa: Seguridade e Defensa, Xeoestratexia
Manuel Núñez Poblete: Dereito Público
Abraham Devis: Dereito Público
Ana Aba Catoira: Dereito Constitucional