Teoría e Crítica Literarias

Esta materia impártese, en función do profesorado encargado de cada grupo, en lingua galega ou en lingua castelá.

Os obxectivos son os seguintes:

-Achegarse á tradición dos Estudos literarios con particular atención aos conceptos que son de aplicación directa á análise de textos.
-Coñecer as grandes áreas de investigación teórica sobre a literatura e a cultura.
-Visualizar de forma xeral as principais correntes teórico-críticas contemporáneas sobre o fenómeno literario e as súas implicacións.
-Fundamentar a análise crítica de textos literarios nos niveis formal-estrutural, semiótico, hermenéutico, cultural e sistémico.
-Coñecer os conceptos e recursos da análise crítica do relato, dos textos poéticos e do texto dramático e teatral /espectacular.
-Coñecer os elementos básicos para poder abordar desde unha perspectiva moderna e interdisciplinar o fenómeno literario como un proceso complexo e suxeito a unha reflexión teórica e comparada.
-Conseguir fundamentos rigorosos para o seu uso e aplicación nos Estudos literarios.
-Adquirir conceptos e métodos que desenvolvan nos estudantes estratexias de observación persoal dos feitos literarios.
-Ampliar o campo de estudo do alumnado cara ás esferas problemáticas do comparatismo actual, é dicir, cara aos eidos que tan só esta disciplina ten como propios.

I ) OS ESTUDOS DA LITERATURA E DA CULTURA NA ACTUALIDADE
1. O concepto de literatura desde as principais correntes teóricas.
2. As disciplinas literarias.
3. Teoría dos xéneros literarios. O concepto de xénero na actualidade. Posxenericidade e medialidade.

II) ANÁLISE DO TEXTO NARRATIVO
1. Narrador e enunciación narrativa.
2. Tempo.
3. Espazo e personaxes.

III) ANÁLISE DO TEXTO POÉTICO
1. A enunciación poética. Poesía e ficción.
2. Elementos constituíntes do texto poético. Os sistemas métricos.
3. A estrutura e a clausura poemáticas. O fragmento poético.

IV) ANÁLISE DO TEXTO DRAMÁTICO E ESPECTACULAR
1. Texto dramático e texto espectacular. A dobre enunciación teatral.
2. O espazo teatral. Os signos teatrais.
3. O tempo e a acción. O diálogo e o personaxe dramático.

BÁSICA
CABO ASEGUINOLAZA, F., e M. C. RÁBADE VILLAR, Manual de Teoría de la Literatura, Madrid, Castalia, 2006.
CASAS, A. (coord.), Elementos de Crítica literaria, Vigo, Xerais, 2004.
CULLER, J., Theory of the Lyric, Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 2017.
DOMÍNGUEZ, C., H. SAUSSY e D. VILLANUEVA, Lo que Borges enseñó a Cervantes. Introducción a la literatura comparada, Madrid, Taurus, 2016.
EQUIPO GLIFO, Dicionario de termos literarios, 3 vols., Santiago de Compostela, Centro «Ramón Piñeiro» para a Investigación en Humanidades, 1998-2020.
GARCÍA BARRIENTOS, J.-L. Como se comenta una obra de teatro. Ensayo de método, México, Paso de Gato, 2012.
GUILLÉN, C., Entre lo uno y lo diverso. Introducción a la Literatura Comparada, Barcelona, Crítica, 1985.
KOWZAN, T., El signo y el teatro, Madrid, Arco, 1997.
PAVIS, P. Diccionario del teatro, Barcelona, Paidós, 1984.
REIS, C. Dicionário de Estudos Narrativos, Coimbra: Almedina, 2018
SILVA, V. M., de Aguiar e, Teoria da Literatura, Coimbra, Almedina, 1988.
SULLÀ, E. (ed.), Teoría de la novela. Antología de textos del siglo XX, Barcelona, Crítica, 1996.
VILLANUEVA, D. El comentario del texto narrativo: cuento y novela, Madrid, Marenostrum, 2006.

COMPLEMENTARIA
ABUÍN GONZÁLEZ, A., F. CABO ASEGUINOLAZA e A. CASAS (coords.), Textualidades (inter)literarias: Lugares de lectura y nuevas perspectivas teórico-críticas, Madrid, Iberoamericana-Vervuert, 2020.
ASENSI, M. Historia de la teoría de la literatura, vols. I-II, Valencia, Tirant Lo Blanch, 1998-2003.
BAL, M., Teoría de la narrativa. (Una introducción a la narratología), Madrid, Cátedra, 1987.
BOBES NAVES, Mª. C. (ed.), Teoría del teatro, Madrid, Arco, 1997.
CORTÉS, F. et al. (eds.), Un vocabulario de teoría. Literatura, enseñanza, investigación, Santa Fe, Universidad Nacional del Litoral, 2024.
DOLEŽEL, L. Historia breve de la Poética, Madrid, Síntesis, 1997.
ESTÉBANEZ CALDERÓN, D., Diccionario de términos literarios, Madrid, Alianza, 1996.
FISCHER-LICHTE, E., Semiótica del teatro, Madrid, Arco, 1999.
GARRIDO DOMÍNGUEZ, A., El texto narrativo, Madrid, Síntesis, 1993.
GARRIDO GALLARDO, M. Á., Diccionario español de términos literarios internacionales, Madrid, CSIC, 2015, http://www.proyectos.cchs.csic.es/detli/listado_terminos.
GENETTE, G., Figuras III, Barcelona, Lumen, 1989.
GREENE, R. et al. (eds.). The Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, 4ª ed., Princeton, Princeton UP, 2012.
LÓPEZ CASANOVA, A. El texto poético. Teoría y metodología, Salamanca, Ediciones Colegio de España, 1994.
LUJÁN ATIENZA, Á. L., Cómo se comenta un poema, Madrid, Síntesis, 1999.
MORTARA GARAVELLI, B., Manual de retórica, Madrid, Cátedra, 1991.
NÚÑEZ RAMOS, R., La Poesía, Madrid, Síntesis, 1992.
OLIVA, C. e F. TORRES MONREAL, Historia básica del arte escénico, Madrid, Cátedra, 1990.
POZUELO YVANCOS, J. Mª. Teoría del lenguaje literario, Madrid, Cátedra. 1994.
UBERSFELD, A., Semiótica teatral, Madrid, Cátedra, 1998.
VALLES CALATRAVA, J., Introducción histórica a las teorías de la narrativa, Almería, Universidad de Almería, 1994.
VILARIÑO PICOS, Mª Teresa, e Anxo Abuín González (comp.), Teoría del hipertexto. La literatura en la era electrónica, Madrid: Arco Libros, 2006.
VILLANUEVA, D., Teorías del realismo literario, 2ª ed. corregida y aumentada, Madrid, Biblioteca Nueva, 2004.
VILLANUEVA, D. (comp.), Avances en Teoría de la literatura, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, 1994.

-Entender os obxectivos, posibilidades e métodos dos Estudos literarios no marco dinámico da súa propia tradición.
-Asumir a pluralidade da noción de "literatura" e dos propios Estudos literarios.
-Asimilar unha noción ampliada do concepto de "texto" e das análises correlativas.
-Establecer as metas e mecanismos apropiados dunha análise textual.
-Correlacionar conceptos como forma, estrutura, código, autoría, lectura, significado, interpretación, repertorio, posición e canon coa análise textual.
-Entender e saber aplicar os fundamentos da análise narratolóxica, poética e dramático-teatral.
-Comprender unha serie de distincións nocionais básicas indispensábeis para aproximarse aos diferentes aspectos implicados no proceso literario.
-Entender a diversidade de enfoques e modelos teóricos contemporáneos nos estudos literarios.
-Asimilar os principios e métodos fundamentais para unha lectura crítica de textos teóricos e comparados.
-Desenvolver a capacidade de reflexión crítica e de argumentación sobre o feito literario a partir do manexo dunha terminoloxía teórica sólida e absolutamente asimilada.

Combinaranse as sesións expositivas do profesorado coa participación na clase dos alumnos/as, xa mediante preguntas en demanda de maior claridade, profundidade ou ampliación xa mediante respostas a preguntas que o profesor/a faga en determinados puntos da súa exposición.

Nas sesións prácticas procurarase en todo momento reforzar a interactividade na dobre dirección recén apuntada. O material de apoio, textos literarios, teóricos e críticos relacionados cos temas do programa, dará incentivo a unha comunicación que deberá desenvolver as competencias relacionadas coas capacidades de observación, sensibilización artística, crítica e argumentación e coas habilidades interpretativas. Nas sesións expositivas e interactivas, así como nos contidos correlativos da propia Aula Virtual, será habitual o emprego de medios e arquivos electrónicos como reforzo da información.

Primeira oportunidade.

- Como principio xeral, a asistencia presencial ás clases é imprenscindible. Procurarase un sistema de avaliación continua, no que a nota final resultará de dous sumandos: 1) o procedente dun exame que se realizará unha vez rematado o período lectivo (50 % de nota final) e 2) o procedente da participación nas sesións interactivas e das actividades e probas específicas realizadas durante a fase lectiva (en total, 50% da nota final, correspondendo un 20% da nota da materia á participación activa nas clases). Contémplase a posibilidade de requirir unha asistencia mínima ás clases para concorrer a estas probas, que poderán realizarse presencialmente ou a través de Moodle ou Teams. As titorías poderán efectuarse de xeito presencial ou telemático, sempre no horario establecido por cada docente.
- Á parte do exame, cuxa nota representará segundo o indicado o 50 % da cualificación final, valorarase a participación activa e informada nas clases, particularmente nas interactivas, e a elaboración de actividades prácticas. Da participación nas clases terase en conta a constancia na interactividade, a calidade das intervencións e o progreso nesa calidade. Con independencia da avaliación indicada, serán obxecto de estimación positiva (ou en caso contrario, negativa) a corrección gramatical, a boa ortografía e a propiedade léxica da expresión oral e escrita, así como a coherencia lóxica dos discursos e a capacidade de síntese.
- En función da normativa vixente, quedan excluídos de asistencia os/as estudantes que obteñan unha dispensa oficial de asistencia a clase notificada á coordinadora da materia polo Decanato da Facultade. Os alumnos/as con dispensa de docencia terán unicamente a opción do exame final da materia, que suporá o 100% da nota definitiva.
-Os/as alumnos/as repetidores poden acollerse á opción xenérica da avaliación continua ou presentárense unicamente ao exame final da materia, que neste último caso representará o 100% da nota. A estes efectos, entenderase que quen entregue traballos/prácticas de curso ao profesorado de interactivas ou realice algunha das probas previstas durante o período lectivo opta definitivamente pola primeira vía, a da avaliación continua (sen posibilidade de modificar despois esa decisión persoal); mentres que quen non o faga estará asumindo de forma tamén definitiva e expresa a segunda opción.Independientemente desta posibilidade, recórdase que a materia é presencial a todos os efectos e que a opción de realizar só o exame final non exime da necesidade de atender ao seu desenvolvemento e de manter o contacto co profesorado.

Segunda oportunidade.

- Mantéñense as condicións que se acaban de concretar, así como a proporcionalidade da nota do exame e do resto de posibles probas/traballos. As cualificacións parciais, correspondentes ao período lectivo (50% da nota final), quedarán establecidas no momento de finalización deste e non se modificarán en caso do alumno/a acudir á segunda oportunidade. Se un alumno repetidor se acolleu á opción de avaliación continua na primeira oportunidade, non podería modificala na segunda.

Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas, incluída a práctica de plaxio, será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes y de revisión de cualificacións.

As horas non presenciais poderán distribuirse do seguinte modo:

-Estudo e reflexión sobre as sesións expositivas, interactivas, titoriais; estudo e reflexión sobre a bibliografía: 28 horas.

-Realización de traballos e de actividades de diversa índole: 25 horas.

-Lectura de textos literarios: 25 horas.

-Preparación de exames: 12 horas.

Dado que a programación de contidos e prácticas está moi axustada na súa temporalización, recoméndase a asistencia regular e puntual á clase, o seguimento diario das tarefas programadas, a lectura serena e profunda dos textos de traballo e o uso de todas as canles comunicativas co profesor e coas fontes de aprendizaxe. En particular aconséllase ao alumnado o aproveitamento máximo das horas de titoría onde a aprendizaxe pode ser máis persoalizada.

O profesorado resérvase o uso de entrevistas orais individuais en caso de dúbidas e/ou necesidade de comentario dalgún extremo dos exercicios, orais e escritos, de avaliación, que poderán ter a súa incidencia na cualificación.

ALUMNADO CON NECESIDADES ESPECÍFICAS:
Aconséllase encarecidamente ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo que contacte co Servizo de Participación e Inclusión Universitaria (SEPIU) co obxecto de que dito servizo determine como se poden atender as necesidades en cuestión no marco desta materia.

ALUMNADO CON DISPENSA DE ASISTENCIA:
O alumnado con dispensa de asistencia a clase deberá contactar cos docentes dos grupos aos que está adscrito pola distribución decanal de apelidos coa maior antelación posíbel co obxecto de proceder a un sistema individualizado de titorías (presenciais/virtuais).